پرخاشگری به  معنی ستیزه جویی وجنگ طلبی ورفتار تند وخشن است وبرای توصیف حالت های عاطفی از رنجش عادی تا غیظ وغضب شدید به کار می رود وبه رفتاری گفته می شودکه موجب آسیب رساندن به شخص وحیوان واشیاء شودویکی از رایج ترین واکنش های کودکان نسبت به ناراحتیها وناکامیها است که به منظور صدمه رساندن به دیگرانءکسب پاداشءارضای نیازها ورفع موانع انجام می شودمثل تهدید و تحقیر کردن دیگران،به هم زدن بازی و...

علائم :

نشانه های پرخاشگری بستگی به پیشینه ی رفتار وموقعیت های زمانی ومکانی دارد که به دو دسته کلی تقسیم می شود:

الف : پرخاشگری با خود: که به صورت احساس خستگی وفرسودگی وخستگی،دروغگویی،نگاه های تند وخشن،به هم فشردن دندان ها،پیدایش چین وچروک در صورت،بالا رفتن ضربان قلب،افزایش فشار خون،اختلال در کار دستگاه گوارش،کاهش دقت،گریه،جیغ زدن،حسادت،گوشه گیری،عصیان وحالات دفاعی و... بروز می کند.

ب : پرخاشگری با دیگران : که به صورت ایجاد مزاحمت برای دیگران،سرزنش اطرافیان،به هم ریزی نظم،دزدی،تخریب،ضرب وجرح،استهزای دیگران،جنگ وستیز،فحاشی،نادیده گرفتن حقوق دیگران،تجاوز، شکستن اشیاء،سلطه جویی و زمینه سازی برای ایجاد درگیری و...بروز می کند.

علل:

الف : غریزی : برخی مثل فروید آن را امری مشترک بین انسان و حیوان می دانند، به عقیده ی وی نیروی حاصل ازغریزه ی مرگ پس از انباشته شدن در درون انسان به دو صورت تخلیه می شود 1-بیرونی به صورت پرخاشگری.2-درونی به صورت تخریبی واحساس گناه.

ب : زیستی : پرخاشگری ممکن است ناشی از احتلالات وبیماریها ی جسمی مثل نارسایی عملکرد بینایی وشنوایی ویااشکال در سیستم مرکزی اعصاب،ضایعات مغزی،اختلال در ترشح غددو تحریک هیپوالاموس و...باشد.

ج : محیطی : از این دیدگاه پرخاشگری رفتاری آموخته شده است ،در مقابل ناکامی اگر با بروز دادن پرخاشگری کودک به هدفش برسد این رفتار تقویت می شود.بی توجهی یا توجه افراطی اعضای خانواده به کودک،تنبیه های شدید،تبعیض ها وبی عدالتیها ی بین فرزندان،تشویق های بیجا،حسادت وناامنی،واگذلری کارهای خارج ازتوان به کودک،نزاع وکشمکش خانوادگی،بی ارزش شمردن کودک،دخالت بیش از حد بزرگترها در کار کودکان،ممانعت از فعالیت کودکان،رفتار متناقض والدین در تربیت،غیبت های طولانی والدین وفقر اقتصادی خانواده، مشاهده رفتارهای خشن وتهدید آمیز از سوی معلملن ووالدین ودوستان وصحنه های کشتار وشنیدن داستان های خشونت آمیز و...غیره زمینه ساز پرخاشگری می باشند.

راهکارهای مداخله ای موثر :

1- محدویت هایی برای پرخاشگری کودک وضع کرده و به اطلاع کودک برسانید که باید با مهربانی وقاطعیت اعمال شونداگر کودک خردسال وخود محور باشد بزرگترها باید به آن ها بفهمانند که نباید به دیگران آسیب برسانند وایضا همه ی افرادی که با کودک سر و کار دارند خودشان هم محدودیت هایی برای کنترل پرخاشگریشان وضع کرده وپایبند باشند.

2- مدل های پرخاشگری را به حداقل برسانید کودکانی که به طور پیاپی پرخاشگری را مشاهده می کنند یادگرفته وپرخاشگر می شوند.برای این کار:

الف : ساعاتی را که تلویزیون فیلم ها وبرنامه های خشونت آمیز پخش می کند محدود کنید.

ب : فیلم ها وتصاویر وروزنامه های کودک را به دقت انتخاب کنید.

ج : الگوهایی را در اختیار کودک قرار دهید که غیر پرخاشگرانه باشد.

د : همراه با کودک برنامه های تلویزیون را دیده وصحنه های پرخاشگرانه ی آن را تفسیر کنید.

3- همدلی را افزایش دهید.آگاهی کودک رانسبت به رنجی که بر اثرپرخاشگری او در افراد یا حیوانات به وجود می آید افزایش دهید.

4- رفتارهای مغایر با پرخاشگری را تقویت کنید.رفتارهایی مثل همکاری،خویشتن داری،مهربانی و...را می توان با روش الگو سازی به کودکان آموخت.

5- به جای کودک پرخاشگر به کودکی که مورد پرخاش قرار گرفته توجه کنید.به کودک بیاموزید که خشم خود را کنترل کند.باید به کودکان آموخت که رفتاری که ناشی از خشم باشدعملی ناخوشاینداست. کاهش خشم با کاهش پرخاشگری همراه است.

6- برای حل مشکل کودک با خانواده اش تماس بگیرید.باید نحوه ی ارتباط کودک با افرادی که با او زندگی می کند برسی شوند.

7- اگر قرار است کودک به دلیل رفتارهای خشونت آمیز تنبیه شود،بهتر است طوری باشد که منجر به حملات انتقامی وتلافی جویانه نگردد.مثل محروم کردن از فعالیت های اجتماعی برای مدتی کوتاه به جای کتک زدن و داد زدن.

8- فرصت تخلیه ی هیجانات را برای کودک فراهم آورید.رفتارهای آرام اورا از فعالیت های جسمانی مکرر متمایز کنید.حرکات جسمانی خلّاق آن را مثل دویدن وبازی ونویسندگی وهنر وفوتبال ودوچرخه سواری وموسیقی و...را تشویق کنید.گفت وگو با کودک نیز مفید است برای آزاد گذاشتن قانونمند کودکان در فعالیت های روزانه شان از زمان بندی استفاده کنید.

9- مباحث گروهی وخانوادگی را که تاکید بر همکاری با دیگران دارد را به کار بگیرید.احساسات ووقایعی راکه باعثبرانگیخته شدناعمال پرخاشگرانه می شودرا مورد بجث قرار دهید وروش هایی را برای غلبه براین احساسات پیشنهاد کنید.

10- همکاری ومسوولیت وپیگیری مسائل مورد علاقه را با دادن مسوولیت به کودکان تشویق کنیداین عمل باعث می شود که آن ها طعم موفقیت را بچشندولی توجه داشته باشید که خارج از توان کودک نباشد.مسائل مورد علاقه ی کودک را که مضر نیستند بیابید وفعالیت هایی پیرامون آن ها ایجاد کنید.

11- برای مهار رفتار کودکان فنون محروم سازی ممکن است مفید واقع شوند.سپس رفتار های پسندیده وناپسند را به وضوح تشریح کنیدوپاداش وکیفرهای آن ها رابیان کنید.محیط کودک وفعالیت های روزانه اش را به دقت سازماندهی کنیدتا کمترین فرصت یا حتی هیچ فرصتی برای انجام رفتارهای ناپسندنداشته باشد.

12- فعالیت های ساعتی او را در صورت امکان در حضور کودک دیگرطراحی کنید.یک طرح کاری روزانه ،شامل زمان بازی و مطالعه و اوقات فراغت منظم را می توان بر روی میز تحریر کودک نصب کرد.

13- از تنبیهات بدنی پرهیز کنیدزیرا موجب خشم ودر نتیجه پرخاشگری می شود وعواقب ناشناخته ی بسیار ممکن است دربر داشته باشد.

14- علت رفتار پرخاشگرانه ی کودک را مشخص کنید آیا کودک به جهان به دیده ی خشم می نگرد یادر جست وجوی انتقام وقدرت است؟ و...

15- ثبت وقایع روزانه،بازی های درمانی جالب،جمله سازی،گوش دادن فعال، ممکن است به عنوان کمکی برای درک کودکان خشن به کار گرفته شودزیرا به کودکان اجازه می دهد افکار واحساساتشان را بروز دهند.

16-رفتار های خشونت آمیز کودکان را مانند گریه کردن برای درخواست کمک،وروشی برای ابراز تنهایی وطرد شدن تفسیر کنید.از کودک بخواهیداحساسات تحقیر آمیز وخشونت آمیزش را بنویسد وبا کودک در مورد آن ها بحث کنید وطرحی رابرای ایجاد روشی سازنده تر برای کمک به او ارائه دهید.

17- از کودک پرخاشگر بخواهید الگوی مطلوبی برای خود بیابدوفهرستی از رفتارهای الگو را در مدتی کوتاه اجرا کند.رفتارها را با بچه ها بحث کنید ورفتارهای جدید را بازگو کنیدوکودک را تشویق کنید که سعی  در یافتن روش های جدید کند.

18- با کودک قرارداد رفتاری ببندید که برای رفتارهای مطلوبش جایزه دریافت کندونتیجه ی اعمال نامطلوبش را نیز ببیند.ورفتار های پسندیده وناپسند رابرایش به طور واضح تشریح کنید.کودکی که میل به خشونت دارد نیاز به عشق وتوجه،پذیرش وتشویق،صبوری وگوش دادن فعال،محدویت های مشخص سازماندهی در محیطش دارد.

 نگاهی به شیوه های درمانی پرخاشگری :

پس از مشخص شدن علت رفتار پرخاشگرانه درمان آن از منظر فردی واجتماعی مد نظر قرار می گیرد.

دربعد فردی درمان با خود کودک واز طریق تغییر رفتار وفعالیت ها صورت می گیرد.ازجمله :ورزش وانجام دادن کارهای هنری نظیر نقاشی،تخلیه ی هیجانات وعواطف،سپردن مسوولیت،آگاه کردن کودک از این که پرخاشگری تنها راه رسیدن به هدف نیست،آشنا کردن کودک با حقوق دیگران وکمک به او برای رعایت قوانین،آگاه کردن کودک به زشتی وناپسند بودن رفتار پرخاشگرانه،آموزش رفتارهای پسندیده ونیکو به کودک وتشویق او به انجام این رفتارها،شرکت در فعالیت های اجتماعی،کمک به کودک برای ذر پیش گرفتن معنی وهدف خاص در زندگی وتعقیب آن،واداشتن کودک به استراحت،تامین سلامت جسمی کودک وتغییر محیط.

دربعد اجتماعی تا زمانی که رفتار والدین و معلمان ودیگر افراد مرتبط با کودک تغییر نکند تغییر چندانی در کودک ایجاد نمی شود در این زمینه بهتر است :

- پرخاشگری کودک از همان سال های اول زندگی کنترل شود تابعد به صورت عادت در نیاید.

- رفتار پرخاشگرانه ی کودک در جهت نیل به اهدافش تشویق نشود.

- در قبال عصبانیت ها وناراحتی های کودک پرخاش نشود.

- ناکامی ها ومحرومیت های کودک تا حد ممکن برطرف شود.

- مسوولیت ها وتکالیف شنگین به کودک واگذار نشود.

- با کودک هنگام عصبانیت جر وبحث نشود.

- به کودک توجه افراطی نگردد.

- از تنبیه بدنی کودک خودداری شود.

-کودک در حضور دیگران مورد تمسخر قرار نگیرد.

- نقایص کودک در جمع بیان نشود.

- کودک بازی های خشونت آمیز انجام ندهد.

-کودک از مشاهده ی صحنه های خشونت آمیز منع شود.

- به کودک توجه شده وبین اعضای خانواده رابطه ی صمیمی ایجاد شود.

- والدین درتربیت کودک تضاد نداشته باشند.

- در مواردی که خانواده قادر به رفع مشکل نباشد از افراد متخصص کمک گرفته شود.

پس با کاردرمانی میتوان در رفع اختلال پرخاشگری در کودکان کمک زیادی کرد. 

کاردرمانی قصرالدشت

ارگوتراپیست سجاد پیشه ور