فلج ارب یکی از آسیب‌دیدگی‌های آرنج است که در درجه اول، بسته به شدت وضعیت با ضعف و/ یا فلج در بازو مشخص می‌شود. اخیراً شواهد قدرتمندی نشان داده‌اند که درمان زودرس و موثر فلج ارب باعث تغییر موثر در نتایج درمانی می‌شود. موفقیت و سرعت بهبودی فلج ارب، به شدت مشکل و اینکه چقدر زود مداخله درمانی انجام شود بستگی دارد. بیشتر نوزادان مبتلا به فلج ارب با انجام فیزیوتراپی و کاردرمانی، به حرکت و احساسات در بازوی تحت تاثیر فلج، دست پیدا می‌کنند؛ اما والدین باید در فرآیند درمان مشارکت فعال و دقیق داشته باشند تا از بهبود عملکرد حداکثر اطمینان حاصل شود.
فلج ارب چگونه به وجود می‌آید؟
اعصاب مربوط به بازو، دست و انگشتان، از ریسمان نخاعی بین مهره‌های گردن خارج می‌شوند و از زیر ترقوه (استخوان کلاویکل) عبور کرده و به بازو می‌رسند. اعصاب بازو از بخش فوقانی گردن خارج می‌شوند و اعصابی که به دست‌ها و انگشتان می‌روند از بخش پایینی گردن، درست بالای قفسه سینه خارج می‌شوند. این اعصاب انشعاب پیدا کرده و در محلی که گردن به شانه می‌پیوندد، در ناحیه‌ای به نام پلکسی بازویی به یکدیگر متصل می‌شوند.
آسیب‌های پلکسی بازویی معمولاً در طول زایمان دشوار، به عنوان مثال در مواردی که نوزاد بسیار بزرگ است و کمک کننده زایمان باید برای بیرون کشیدن نوزاد از کانال زایمان، نیرو و فشار اعمال کند، اتفاق می‌افتد. در این وضعیت یک طرف گردن نوزاد کشیده شده است که می‌تواند با کشیدن و پارگی اعصاب به آنها آسیب برساند. اگر اعصاب فوقانی تحت تأثیر آسیب قرار بگیرند، به این بیماری فلج ارب گفته می‌شود. در این وضعیت ممکن است نوزاد نتواند بازوی خود را حرکت دهد اما بتواند انگشتان خود را حرکت دهد. در مواردی که صدمات به اعصاب فوقانی و تحتانی وارد شده باشند، فلج شدیدتر بوده و می‌تواند منجر به بیماری به نام فلج گلوبال شود.
چهار نوع آسیب عصبی مربوط به پلکسی بازویی وجود دارد:
- آسیب‌های مربوط به کشیدگی و پارگی– در این نوع از آسیب، عصب از ناحیه اتصال خود به ریسمان نخاعی جدا می‌شود. این نوع از آسیب، جدی‌ترین نوع صدمه است.
- صدمات پارگی– در این نوع از آسیب، پارگی عصب وجود دارد اما از ریسمان نخاعی نیست.
- صدمات عصبی– این صدمات ناشی از ایجاد بافت زخم هستند که به عصب فشار می‌آورد.
- صدمات کششی– این نوع از صدمه که شایع‌ترین نوع آسیب است، نوروپراکسی نامیده می‌شود. در این نوع از آسیب، عصب آسیب دیده است اما پاره نشده است. به طور معمول این آسیب‌ها به خودی خود طی سه ماه بهبود پیدا می‌کنند.
علائم و تشخیص
علائم یک آسیب عصبی (فلج و از دست دادن احساس) بدون در نظر گرفتن نوع آسیب، یکسان است. با این وجود شدت آسیب در تصمیم گیری برای درمان و میزان بهبودی تاثیر گذار خواهد بود. نوزادی که دچار فلج ارب است، بازوی خود را در یک طرف قرار داده و قادر به حرکت دادن آن نیست. گاهی اوقات ممکن است که چرخش در دست وجود داشته باشد یا مچ دست خم شده و انگشتان راست باشند. افتادگی پلک در طرف آسیب دیده بدن می‌تواند نشان‌دهنده آسیب شدیدتر باشد . ممکن است پزشک برای بررسی آسیب دیدگی استخوان‌ها و مفاصل گردن و شانه، عکس برداری با اشعه ایکس یا اسکن رزونانس مغناطیسی (MRI) انجام دهد. همچنین ممکن است پزشک از الکترومیوگرافی (EMG) یا بررسی هدایت عصبی (NCS) استفاده کند تا ببیند که آیا سیگنال‌های عصبی در عضله فوقانی بازو وجود دارند یا خیر.
از آنجا که بیشتر نوزادان مبتلا به فلج ارب بدون عمل جراحی بهبود پیدا می‌کنند، نوزاد شما یک ماه بعد و سه ماه بعد مجدداً معاینه می‌شود تا ببینند که اعصاب به خودی خود بهبود یافته‌اند یا خیر. بهبودی کامل ممکن است دو سال به طول بیانجامد. در این مدت انجام تمرینات حرکتی برای جلوگیری از سفت شدن مفاصل کودک اهمیت بسیاری دارد.
درمان فلج ارب
درمانی که برای فلج ارب ارائه می‌شود، در هر کودک متفاوت خواهد بود. قبل از شروع درمان ارزیابی کاملی از دامنه حرکات کودک، قدرت عضلانی، احساسات و توانایی انجام عملکردهای مناسب سن کودک و فعالیت‌های بازی انجام خواهد گرفت و بر اساس نتایج این بررسی ، یک برنامه درمانی مناسب تنظیم خواهد شد.
فیزیوتراپی فلج ارب
درمان فلج ارب به شدت آن بستگی دارد. در بیشتر موارد که تنها مقدار اندکی آسیب در ناحیه تحت تاثیر آسیب عصبی دیده می‌شود، ممکن است آسیب‌دیدگی فقط چند ماه (حداکثر ۹ ماه ) برای بهبودی به زمان نیاز داشته باشد. در چنین مواردی گذر زمان و استفاده متوسط از بازوی آسیب دیده، برای بهبودی تاثیرات آسیب کافی است. با این وجود رایج‌ترین درمان برای فلج ارب، فیزیوتراپی است که حتی در این موارد که آسیب بسیار جزئی است نیز برای تسریع روند بهبودی و افزایش احتمال بهبودی کامل توصیه می‌شود.
مزایای فیزیوتراپی برای فلج ارب
- بهبود قدرت عضلانی و دامنه حرکات
- بهبود استفاده کاربردی از بازو
- بهبود استقلال
- کاهش فشار خشکی ثانویه مفصل
- بهبود کیفیت زندگی و استقلال
اهداف فیزیوتراپی و کاردرمانی
در حالت ایده‌آل جلسات کاردرمانی فیزیوتراپی فرزند شما باید با یک فیزیوتراپیست ارگوتراپیست حرفه‌ای که در مراقبت از کودکان تخصص دارد انجام شود. در موارد آسیب خفیف، فیزیوتراپی شامل برنامه‌ای خواهد بود که به بهبود و تقویت ناحیه آسیب دیده کمک می‌کند. در موارد شدیدتر، فیزیوتراپی با عمل جراحی همراه خواهد بود. فیزیوتراپیست شما کار کردن با کودک شما را آغاز خواهد کرد و سپس نحوه ادامه برنامه ورزشی در خانه را به شما آموزش خواهد داد . علاوه بر این یک فیزیوتراپیست خوب در بسیاری از زمینه‌های زیر نیز دستورالعمل یا مراقبت مناسب ارائه می‌دهد:
- شناسایی ضعف عضلانی- فیزیوتراپیست با استفاده از آزمایش‌های خاص می‌تواند محل و شدت رنج کودک شما را تعیین کند تا اطمینان حاصل شود که برنامه ورزشی مناسب بوده و باعث بهبود و پیشرفت بیشتر می‌شود.
- آموزش- علاوه بر این شما باید از فیزیوتراپیست بخواهید تا هرگونه دستورالعمل لازم درباره نگهداری، حمل کردن و بازی کردن با کودک خود را به نحوی به شما آموزش دهد که درد یا فشار را به حداقل رسانده و بهبودی را به حداکثر برساند. بخش اعظم این فرآیند مربوط به موقعیت‌یابی است. به عنوان مثال موقعیت‌یابی شامل یافتن روش‌هایی برای جلوگیری از آویزان شدن بازوی کودک در هنگام حمل او یا نحوه قرار دادن کودک روی کمر و شکم است.
- پیشگیری از آسیب- فیزیوتراپیست شما باید بر اساس اطلاعات به دست آمده از شناسایی نقاط ضعف عضلانی و سایر اطلاعات پزشکی که در دسترس او وجود دارد، شما را از آسیب‌های احتمالی که ممکن است اتفاق بیفتد مطلع کند. در غیر این صورت ممکن است بر اثر غفلت شما نسبت به ناتوانی بلقوه کودک خود و عدم درک از نواحی خاصی که علائم فلج ارب بروز می‌کنند، آسیب بیشتری ایجاد شود.
- برنامه جامع- در نهایت برخی از فیزیوتراپیست‌ها در برخی مواقع برای راحتی بیشتر و بهبودی فرزند شما یک برنامه جامع ارائه می‌کنند که صرفاً محدود به ورزش نیست و موارد بیشتری مانند رژیم غذایی و تعامل با جامعه را نیز در بر می‌گیرد.
ورزش کردن
جنبه اصلی فیزیوتراپی، ورزش‌هایی است که در ابتدا فیزیوتراپیست با کودک شما انجام می‌دهد و سپس به شما می‌آموزد که چگونه روزانه آنها را در منزل ادامه دهید. از آنجا که کودک شما نمی‌تواند بازوی آسیب دیده خود را به تنهایی حرکت دهد؛ مهم است که شما در حفظ انعطاف پذیری مفاصل و عملکرد مناسب عضلات، نقش فعالی داشته باشید. پزشک شما دامنه وسیعی از ورزش‌های حرکتی را توصیه می‌کند. این تمرینات را دو یا سه بار در روز با کودک خود انجام دهید. باید ورزش‌ها را از سه هفتگی کودک خود آغاز کنید. ورزش‌ها دامنه حرکت در شانه، آرنج، مچ دست و دست را حفظ می‌کنند و از سفت شدن دائمی مفصل که انقباض مفصل نامیده می‌شود، جلوگیری می‌نمایند.
گاهی اوقات بازوی آسیب دیده به طور قابل توجهی کوچک‌تر از بازوی سالم است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که از بازوی آسیب‌دیده به اندازه کافی استفاده نمی‌شود. اگرچه اختلاف در اندازه دائمی خواهد بود اما با افزایش سن بیشتر نمی‌شود. همچنین باید به خاطر داشته باشید که فرزند شما بسیار انطباق پذیر است. برای او پشتیبان و مشوق باشید و روی آنچه که کودک شما می‌تواند انجام دهد، تمرکز کنید. این امر به فرزند شما کمک می‌کند تا اعتماد به نفس داشته و خود را با هرگونه محدودیت عملکردی تطبیق دهد.
این ورزش‌ها به طور معمول شامل بسیاری از موارد زیر می‌باشند:
- کشش ملایم فعال و منفعل
- ماساژ ملایم
- تحریک حسی
- تمرینات مربوط به دامنه حرکتی برای جلوگیری از انقباض گرفتگی مفصل
- تمرینات قدرتی، بازی‌ها، کارهای سرگرم کننده و ورزش‌های توسعه دهنده
بریس و اسپلینت
ممکن است فیزیوتراپیست کودک شما برای کمک به انجام برخی از تمرینات از تجهیزات تخصصی مانند اسپلینت‌ها بریس‌ها و چسب انعطاف پذیر برای پشتیبانی و کمک به هماهنگی و تراز مفصل استفاده کند که این تجهیزات به کودک شما کمک می‌کنند تا بازوی آسیب دیده خود را به نحوی حرکت دهد که باعث بهبودی بیشتر شود. این نوع از تجهیزات ممکن است در «حرکت درمانی ناشی از محدودیت» نیز استفاده شوند که در آن برای بیحرکت کردن بازوی سالم روی آن بسته می‌شوند تا بیمار را تشویق به استفاده از دست آسیب دیده به جای دست سالم کنند. این امر باعث بهبودی سریع‌تر می‌شود.
تحریک الکتریکی عصبی عضلانی
یک راه دیگر که ممکن است توسط فیزیوتراپیست شما توصیه شود، تحریک الکتریکی عصبی عضلانی است که با جریان الکتریکی باعث تحریک عضلات ناحیه آسیب دیده می‌شود. این نوع از درمان می‌تواند در ساختن عضلات و بهبود جریان خون کمک کند. اگرچه به شکل عمومی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و تاکنون صرفاً تحت مطالعه بوده است؛ با این وجود این روش می‌تواند در به حداقل رساندن آتروفی عضلانی در عضلاتی که به شکل طبیعی قابل استفاده نیستند، مفید باشد.
آب درمانی
در نهایت ممکن است فیزیوتراپیست فرزند شما از روش آب درمانی نیز استفاده کند که در آن فیزیوتراپیست با تمرینات حرکتی و قدرتی در حین استفاده از شرایط ضد جاذبه آب، به کودک شما کمک خواهد کرد تا فشار روی بدن را از بین ببرد. این روش می‌تواند باعث شود حرکت کمتر دردناک باشد و کودک شما بتواند حرکات خود را تقویت کند. آب درمانی باعث تحریک حرکات طبیعی در بازوی آسیب دیده می‌شود، عضلات را تقویت می‌کند و اسپاسم عضلانی را کاهش می‌دهد و به طور کلی آب درمانی می‌تواند برای بهبودی و کاهش درد مفید باشد.
تفریح درمانی
پس از انجام مراحل اولیه فیزیوتراپی، همچنان که کودک رشد می‌کند باید او را به مشارکت در فعالیت‌های تفریحی عادی از جمله مواردی که شامل حرکت بازو و شانه است، تشویق کنیم. این نوع از درمان می‌تواند بسته به پیشرفتی که کودک تا کنون داشته است، باعث کمک بیشتر در امر درمان شود. درمانگران تفریحی ممکن است کودک شما را در انجام انواع فعالیت‌هایی مانند کوهنوردی، سینه خیز رفتن، پرتاب کردن، نقاشی با انگشت، برداشتن و خوردن غذا و یا شنا کردن یاری کنند. در این روش نیز مانند فیزیوتراپی باید انتظار داشته باشید نحوه ارائه هرگونه کمک اضافی که ممکن است فرزند شما در انجام این فعالیت‌ها در خانه نیاز داشته باشد، به شما آموزش داده شود.
کاردرمانگر توانبخشی اختلال حرکتی سجاد پیشه ور