علمی است که به ارزیابی، تشخیص و درمان انواع اختلالات گفتاری می پردازد. اختلالات گفتاری شایع شامل لکنت، اختلالات تولید(اختلال در تلفظ صداها)، اختلالات صوتی، تأخیر در رشد گفتار و زبان، اختلالات گفتاری ناشی از فلج مغزی ، کم شنوایی،سکته های مغزی و …. می باشد.

گفتاردرمانی یکی از رشته های علوم پزشکی در شاخه توان بخشی است که به مطالعه ی جنبه های مختلف گفتار و زبان و تشخیص و درمان اختلالات مربوط بدان می پردازد. گفتاردرمانی به عنوان ترکیبی از دانش و هنر, از مجموعه گسترده ای از علوم انسانی و تجربی بهره می گیرد و کسب مهارت در آن مستلزم فراگیری مباحث پایه از جمله نوروآناتومی و فیزیولوژی مکانیسم گفتار, زبان شناسی و آواشناسی, روان شناسی و روانپزشکی و نیز مباحث تخصصی بیماری شناسی, ارزیابی و درمان اختلالات گفتار و زبان است.

آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) باید در آغاز از ماهیت گفتار و زبان و رشد طبیعی آن آگاه گشته و سپس با انواع اختلالات مربوط به آن آشنا شود و نحوه ارزیابی و درمان آنها را فرا بگیرد. در یک عبارت کوتاه می توان گفت هرگاه یا شیوه صحبت کردن گوینده بیش از محتوای سخن او, توجه شنونده را به خود جلب کند و یا محتوای کلام دچار نابسامانی شود وی مشکوک به نوعی اختلال گفتاری یا زبانی است. آسیب های گفتار و زبان متنوع بوده و از کودکی تا بزرگسالی مشاهده می شود از میان آنها می توان به لکنت, اختلالات تلفظی, اختلالات گفتار و زبان در کودکان دارای مشکل یادگیری زبان و کودکان کم شنوا, عقب مانده ذهنی, اتیستیک, بیماران سکته مغزی و اختلالات گفتاری ناشی از فقدان حنجره و آسیبهای آن اشاره نمود.

هرگونه اشکال در نحوه گفتار و یا ناتوانی در درک گفته های دیگران می تواند موجب اختلال در روابط اجتماعی شخص مبتلا گشته و مانعی در راه پیشرفت تحصیلی فرد و در جامعه و شکوفائی کامل توانائی ها و استعدادهای بالقوه وی شود. این مساله به نوبه خود می تواند صدمات روحی و عاطفی و رفتارهایی نظیرگوشه گیری, پرخاشگری و … و در نهایت تزلزل بهداشت روانی فرد و خانواده او را در پی خواهد داشت.

نقش آسیب شناس گفتار و زبان در مرحله اول, پیشگیری از بروز اینگونه اختلالات از طریق آموزش های انفرادی و گروهی است و در مراحل بعدی, وظیفه او ارزیابی و تشخیص اختلال های گفتار و زبان و تلاش در درمان و اصلاح و جلوگیری از شدت آن ها می باشد .

تعدای از خدمات یک گفتار درمانگر
ـ درمان لکنت زبان
ـ اختلالات تلفظی
ـ تأخیر در رشد گفتار و زبان کودکان
ـ درمان اختلالات گفتاری و زبانی ناشی از فلج مغزی ، سکته مغزی ، شکاف کام ، عقب ماندگی ذهنی
ـ تشخیص و درمان اختلالات یادگیری و مفاهیم کلمان (‌زبان )
ـ تشخیص و درمان اختلالات نوشتاری و املاء
ـ مشاوره تخصصی و گفتار درمانی برای اعضاء خانواده
ـ ارجاع به متخصص مغز و اعصاب یا گوش ، حلق و بینی در صورت نیاز

گفتاردرمانگر یا پاتولوژیست گفتار و زبان کسی است که به ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات مرتبط با گفتار و زبان و بلع می پردازد. در واقع گفتاردرمان، ارتباط درمانگر است. همانطور که گفته شد بخشی از ارتباط، صحبت کردن است. ما می توانیم با خواندن و نوشتن، زبان بدن، حالات چهره ای و حتی با تماس چشمی با یکدیگر ارتباط برقرار کنیم.

پس فعالیت گفتاردرمانگر منحصر به “صحبت کردن” نیست چرا که برای خیلی از افراد پیش می آید که به دلیل آسیب های مغزی یا آسیب اندام های صورت (مثل قطع عضو یا فلجی عضله زبان) قادر به صحبت کردن نیستند ولی نباید این افراد را از ارتباط برقرار کردن محروم کرد.

در اینجا لزوم ارتباط برقرار کردن حتی با روش های جبرانی مشخص می شود. همچنین در برخی موارد که فرد در روش های ارتباطی دیگری به جز صحبت کردن مثل زبان بدن، تماس چشمی و… ضعیف است میتواند به گفتاردرمانگر مراجعه کند.

همینطور به دلیل آشنایی تخصصی با فیزیولوژی و آناتومی اندام های زبان ، دهان ، حلق ، حنجره و … در حیطه بلع نیز فعالیت می کند و به نوزادان یا بزرگسالانی که در بلعیدن و غذا خوردن مشکل دارند کمک می کند.

گفتار درمانگر با توجه به مشکل مراجعه کننده می تواند با متخصص مغز و اعصاب، متخصص اطفال، متخصص گوش و حلق و بینی، روانپزشک، روانشناس، شنوایی شناس، کاردرمانگر ذهنی و جسمی ، فیزیوتراپیست، معلم مدرسه (برای کودکانی که به مدرسه می روند)، و پرستار (درصورت حضور در بیمارستان) در ارتباط باشد و درمانی چندجانبه برای تاثیرپذیری هرچه بیشتر ارائه کند.

همچنین در بسیاری از موارد علاوه بر درمان مستقیم بیماری فرد، به اصلاح و بهبود محیط زندگی فرد می پردازد تا شرایط مساعدتری برای بهبود فرد به وجود بیاید. به طور مثال کودکی که دارای لکنت است با مشاوراتی که به مادر و معلم مدرسه ی او داده می شود می توان شرایط بهتری برای درمان سریعتر لکنت به وجود آورد.

تفاوت گفتار و زبان چیست؟

در واقع زمانی که ما صحبت میکنیم بخشی از فرایند صحبت کردن در مغز ما اتفاق می افتد (به طور مثال انتخاب کلمات، جمله بندی کردن و…) که این فرایند ذهنی، زبان است و بخشی هم توسط ریه، عضلات حنجره، لب، عضله زبان و… باعث تولید صدا و کلمات می شود که این بخش همان گفتار است.

می توان گفت گفتاردرمانگر به اختلالات زبانی که بخشی از فرایندهای مغزی است و اختلالات گفتاری که بخشی از عملکرد اندام های سر و صورت است، می پردازد. همچنین حیطه ی بسیار مهم دیگری که در آن فعالیت می کند “بلع” می باشد. در بخش زیر میتوانید حیطه های فعالیت گفتار درمانگر و اختلالاتی که به ارزیابی و درمان آنها می پردازد را مشاهده فرمایید:

حیطه فعالیت:

• لکنت زبان
• اختلالات تلفظی و تولیدی
• اختلالات صوت (صدا)
• اختلالات یادگیری
• آسیب شنوایی
• آفازی(زبان پریشی)
• گفتار فلجی
• ارتباط مکمل و جایگزین
• شکاف کام و لب
• بیش فعالی
• اوتیسم
• کم توانی ذهنی
• بلع

نکته حائز اهمیت در درمان این اختلالات، مداخله زود هنگام و به هنگام می باشد! برای مثال می توان از اختلالات خواندن و نوشتن در مدرسه، با مداخله زودهنگام در سنین پیش از مدرسه جلوگیری کرد یا از شدت آن کاست. اگر توجه کرده باشید کودک هنگام دیکته نویسی هر حرف را بلند بلند می گوید و مینویسد، حال آن کودکی که حرف “ر” را “ی” تلفظ می کند احتمالا در دیکته نویسی کلماتی که دارای حرف “ر” هستند دچار مشکل می شود و آنها را “ی” می نویسد چون همانطور هم آن را تلفظ می کند.

چه کسانی به گفتاردرمانی نیاز دارند؟

به طور کلی هر فردی (در هر سنی) که در ارتباط برقرار کردن بخصوص از طریق گفتار و زبان مشکل داشته باشد نیاز به مراجعه به گفتاردرمانی دارد. البته در کودکان زیر ۶ سال توانایی برقراری ارتباط با توجه به سن آنها تعیین می شود.

افراد دارای لکنت، افراد دارای مشکلات تلفظی، افراد اوتیستیک (اوتیسم) ، افراد کم توان ذهنی، افرادی که مشکل در خواندن و نوشتن و ریاضیات دارند، افراد دیزآرتریک و آپراکسیک، افراد دارای مشکلات شنوایی، افراد دارای شکاف کام و لب، افراد دارای اختلالات صوتی (مثل صدای خش دار و گرفته) ، افراد دارای سرطان حنجره یا سرطان زبان یا سرطان گردن، کودکانی که دچار تاخیر در گفتار و زبان هستند و دیر به صحبت کردن می رسند، افرادی که پس از صدمات مغزی (مانند سکته مغزی، تومور مغزی، ضربه مغزی، دمانس و…) دچار مشکلاتی در حیطه گفتار و زبان و بلع شده اند، بیماران MS، بیماران پارکینسون ، بیماران ALS، افرادی که به دلیل مشکلات تنفسی دچار اختلالات گفتاری شده اند، نوزادانی که نارس هستند یا دچار یک بیماری خاص هستند و در مکیدن و بلع شیر مشکل دارند، کودکان دارای بیش فعالی، افراد دارای سندروم داون و برخی سندروم های دیگر مانند سندروم ویلیامز و … باید جهت ارزیابی و درمان به گفتاردرمانگر مراجعه کنند.

مراجعین باید درنظر داشته باشند، بسته به شرایط توانخواه ممکن است برخی مداخلات گفتاردرمانی نیاز به زمان بیشتری داشته باشند تا به نتیجه برسند و شرط لازم برای مشاهده پیشرفت، تداوم درمان است.

کلینیک تخصصی توانبخشی قصردشت شیراز

مرکز گفتاردرمانی 

دکتر گفتاردرمانی 

آسیب شناس گفتار و زبان

پاتولوژیست گفتار و زبان 

گفتاردرمانگر

کلینیک گفتاردرمانی